Violeta Milićević 
U dubinama istorije, isprepletene sa slojevima legende, leži priča o tajnom prolazu koji se navodno prostire ispod grada Niša. Ovaj mistični tunel, koji je kako svedoče poznavaoci istorijskih prilika, služio kao tajno sklonište i strategijsko oružje tokom burnih vremena, postao je predmet interesovanja mnogih koji tragaju za istinom među mitovima.
“Prema predanju, ovaj tajni prolaz igrao je ključnu ulogu tokom Čegarske bitke 1809. godine, kada su osmanske snage pokušavale da zavaraju srpsku vojsku koja je opsedala tvrđavu. Sa malim brojem vojnika u gradu, Osmanlije su, prema legendi, izvodile tajne manevre, dovodeći i odvodeći vojnike na brdo Vinik, kao da se radi o kontinuiranom prilivu vojne snage. Ovaj lukavi potez služio je da se zavara srpska vojska, kupi vreme i osigura dolazak pojačanja”, napisao je na sajtu Srpksa istorija, istoričar Đorđe Bojanić.
Dalje legende govore da su ovi tajni tuneli bili višenamenski, služeći i kao sklonište za stanovništvo u slučaju pada tvrđave. Navodno su u njima čuvani barut, municija i oružje, pružajući strategijsku prednost tokom opsade ili napada.
Da je podzemlje Niša i okoline ispresecano podzemnim hodnicima i lagumima pisao je i u svom romanu “Konstantinovo raskršće” Dejan Stojiljković. Danas, tragovi ovih tajnih prolaza možda nisu vidljivi, ali se i dalje pretpostavlja da se oni nalaze ispod površine grada. Ipak, kako ističe Stojiljković, mnoge delove Vinika, brda iznad Niša, su uništili lovci na zlato koji su tragali za blagom, ostavljajući iza sebe samo tragove prošlosti.
“To su lagumi koji su građeni uglavnom od pečene opeke i niski su. Turci su rastavili topove na delove i zajedno sa municijom ih izneli na Vinik. Postoji svedočanstvo jednog od ustanika koji je rekao “kao iz zemlje da su iznikli”, što u neku ruku i jeste tačno”, govori Dejan Stojiljković.
On ističe da je upravo to i odlučilo bitku. Naša vojska bi verovatno u šančevima duže odolevala, možda bi imala i šansu za neki manevar povlačenja.
“Nakon što su bombardovali našu vojsku, Kuršid Paša je naredio juriš, što će se ispostaviti kao pogrešna odluka, jer nije očekivao da će Sinđelić da puca u barutanu i digne celo brdo u vazduh. Prema nekim turskim izvorima, oni su imali gubitke između 15 i 18 hiljada ljudi, što su bili strašni gubici za tursku vojsku. Ta pirova pobeda je naterala Kuršid Pašu da stvori Ćele Kulu u besu i nemoći. Znao je da mu se sprema svilen gajtan zbog te katastrofe koja mu se desila. On je iskalio bes na mrtvim ustanicima, a postigao je sasvim suprotan efekat, jer je to još više narod učinilo kivnim na Turke. Povučen je veoma brzo, postao je otpadnik i par godina nakon bitke na Čegru izvršio je samoubistvo tako što je popio otrov”, ističe Stojiljković.
Foto: J.M.
Tuski izvori kažu i da komandant artireljijske topovske čete koja se nalazila na položaju na Viniku, nije bio mnogo sposoban oficir, pa je Kuršid Paša odjahao na konju do Vinika i odsekao mu glavu, a on sam nastavio da rukovodi bombardovanjem.
“Zanimljivo je i to da su se u delu gde su bile velike rupe, gde su bile turske baterije, 1999., za vreme bobardovanja Srbije, smestili vojnici iz Protivartireljijsku odbranu. Ta udubljenja postoje i danas i svedoče o jednom vremenu i specifičnoj bitki koja se odigrala na teritoriji GO Pantelej”, svedoče Nišlije.
Ipak, misterija tajnog prolaza ispod Niša ostaje živa, privlačeći pažnju istraživača i radoznalih duša koje tragaju za istinom među zaboravljenim pričama i legendama. Možda jednog dana ovi tajni tuneli otkriju svoje tajne, osvetljavajući tamne delove istorije grada Niša.
