Violeta Milićević 
Niš, 7. novembar 1944. godine – Dan koji je trebao biti obeležen kao proslava 27. godišnjice Oktobarske socijalističke revolucije, u Nišu je postao simbol nesuglasica među bivšim saveznicima, čiji sukobi nisu samo promenili sudbinu grada, već su označili i početak nove političke ere koja će oblikovati svet u posleratnim godinama.
Dan je započeo mirno, sa velikim narodnim mitingom i proslavom na ulicama grada, prepunim crvenih zastava, portreta Staljina, Lenjina, Marksa i Tita. Proslava je okupila vojna predstavništva Sovjetske Unije, Velike Britanije i Bugarske, kao i komandu 13. korpusa NOVJ, koji su zajedno pozdravili oslobođenje grada i narodnu borbu. Ipak, samo nekoliko minuta nakon početka skupa, atmosfera se drastično promenila. U 12:25, odjednom je došlo do eksplozija, kada su američki avioni P-38 “Lajting” napali kolonu Crvene armije koja se kretala prema Beogradu.
Foto: Nebojša Ozimić, istoričar
Prema rečima istoričara Nebojše Ozimića, “Ono što se u Nišu dogodilo 7. novembra 1944. moglo je da obeleži buduću mapu sveta.” I zaista, to je bio trenutak kada su se prelomile linije među saveznicima. Napad na 6. gardijski streljački korpus Crvene armije prouzrokovao je velike gubitke – poginuo je general Kotov, načelnik štaba major Naumov, pomoćnik načelnika major Nazarov, kao i 31 vojnik, dok je 37 crvenoarmejaca ranjeno. U napadu je uništen veliki broj vozila.
Sovjetski vazduhoplovci, koji su bili raspoređeni za učešće u proslavi, brzo su shvatili da napad dolazi od strane američkih aviona, a ne od nacista. Ubrzo je izdat naređenje za uzletanje sovjetskih lovaca, a započela je vazdušna bitka koja je trajala iznad Niša. Tri američka aviona oborena su u ovom okršaju, dok su Sovjeti takođe pretrpeli gubitke – tri aviona su oborena, a dva pilota su poginula.
U jednom od dramatičnih trenutaka tog dana, jedan od američkih pilota, koji je preživeo pad, bio je zarobljen i odveden u istražni postupak. Iako su u ovom vazdušnom okršaju Amerikanci pretrpeli velike gubitke, ovaj sukob nije označavao samo borbu u vazduhu. On je bio i simbol početka rascjepa među saveznicima, što će kasnije prerasti u hladni rat.
Fotografija sa prvog velikog mitinga po oslobodjenju; Foto: Nebojša Ozimić, istoričar
Za sovjetske pilote koji su poginuli tokom sukoba, priređena je svečana sahrana ispred logora na Crvenom Krstu, a ceo događaj ostao je zapamćen kao upozorenje na to da se ni najbliži saveznici ne mogu uvek složiti u podeli interesa i političkim pravcima.
Ozimić napominje da je ovaj sukob značio početak nove faze u političkim odnosima među saveznicima, koja će kasnije kulminirati Hladnim ratom. Prema njegovim rečima, „Sukobi saveznika iznad Niša 7. novembra 1944. godine postavili su temelje za one međunarodne tenzije koje će oblikovati odnose u posleratnom periodu.“
Izvor: Nebojša Ozimić, istoričar
