Glas Juga Na jugu Srbije, u dolini Nišave, na raskrsnici puteva koji su vekovima spajali istok i zapad, sever i jug, leži Niš – grad hiljadugodišnje istorije, grad svedok i učesnik sudbonosnih događaja. Samo nekoliko kilometara od centra, na prostoru koji danas poznajemo kao arheološki park Medijana, čuva se priča o slavi, bogatstvu i propasti jednog rimskog dragulja.
Istoričar i pisac dr Vladimir Vučković kaže da je Medijana jedno od najozbiljnijih antičkih nalazišta na Balkanu:
„Malo ljudi zna da pored ove antičke Medijane postoji i ona iz bronzanog doba. To je mnogo stariji sloj istorije, još uvek nedovoljno istražen, ali izuzetno značajan. Poslednjih godina sve više radimo na otkrivanju tih praistorijskih tragova – od pećina Male i Velike Balanice, preko Humske čuke, do Sićeva i Jelašnice. Čovek je ovde živeo stotinama hiljada godina pre nove ere, a to dokazuje i vilica Homo heidelbergensisa, stara 400.000 godina, pronađena u pećini kod Sićeva.“
Iz praistorijskog doba prelazimo u antičko vreme, kada je Niš, tadašnji Nais, bio jedan od ključnih gradova Rimskog carstva. Njegov strateški položaj doneo mu je status municipijuma u 2. veku, čime je postao slobodan grad sa samoupravom – privilegija koju su imali samo retki centri carstva.
„Grad Nais prostirao se na oko 20 hektara. Granice nikada nisu precizno utvrđene, jer su istraživanja veoma skupa i traju decenijama,“ objašnjava Vučković. „Teritorija municipijuma bila je mnogo šira – sezala je do Remizijane na istoku, Ad Finisa na zapadu i Horeomargija na severu. Kasnije Nais dobija i status castruma – utvrđenog grada, što svedoči o njegovom značaju u rimskom svetu.“
Medijana u početku nije bila carska palata, već poljoprivredno dobro koje je snabdevalo Nais i druge delove carstva. Kroz nju je prolazio Via Militaris, glavni rimski put koji je povezivao Singidunum (Beograd) i Konstantinopolj (Carigrad), donoseći trgovinu, vojsku i bogatstvo.
„Rimski pisac Amijan Marcelin piše da je Medijana imala skladišta hrane i bazene u kojima se čuvalo žito. Zbog Via Militarisa postala je strateško mesto. Čak je i car Neron, još 61. godine pre naše ere, dozvolio da duž ovog puta niču krčme, pa je Medijana postala odredište za putnike, trgovce i vojnike“, navodi Vučković.
Kada su Rimljani došli na ove prostore, zatekli su Dardance, Tračane i potomke Kelta. Isprva su ratovali, a zatim postali saveznici i graditelji.
„Rimljani su vodili čuveni rat sa Dardancima 70. godine pre nove ere. Kasnije ih uključuju u vojsku i formiraju Cohortu Dardanorum. Upravo ta kohorta, po naredbi cara Marka Aurelija, u 2. veku gradi prvu utvrđenu tvrđavu u Naisu,“ objašnjava Vučković. „Do tada je grad bio vojni logor, a kasnije postaje pravi castrum – utvrđeni centar rimskog Balkana.“
U Naisu su Rimljani podizali hramove Jupiteru, Junoni, Minervi, ali i lokalnim božanstvima. U Medijani su pronađene skulpture Asklepija i Higije, lekarskih božanstava, a poštovao se i kult boga Mitre.
„Zanimljivo je da su sve skulpture bez glava,“ kaže Vučković. „Hrišćani su, kada su dobili slobodu, razbijali glave rimskim bogovima zbog biblijske zabrane pravljenja idola. Ali su ostali veličanstveni mozaici, skulpture i hramovi – svedoci visoke umetničke i duhovne kulture.“
Pravi procvat Medijana doživljava u 4. veku, u vreme cara Konstantina Velikog, rođenog upravo u Nišu.
„Carski reskripti pokazuju da je Konstantin više puta boravio u Nišu. On uređuje grad, gradi palate, terme, akvadukte, uvodi podno grejanje i ukrašava vile. Niš i Medijana tada postaju prava carska prestonica Balkana,“ ističe Vučković.
Ali slava nije trajala večno. Požari i najezde varvara u 5. veku urušili su ovaj centar.
„Justinijan kasnije gradi 32 kastela u Niškoj kotlini, male tvrđave koje čuvaju puteve i grad. Ali Medijana više nikada ne postaje ono što je bila u vreme Konstantina. Njena zvezda se gasi u plamenu osvajanja,“ dodaje Vučković.
Danas arheološki park Medijana čuva mozaike, temelje vila i delove zidova – tragove jednog sveta koji je nestao, ali čije nasleđe i dalje živi u kamenu i legendama.
„Niš i Medijana pružaju ono što retko koji lokalitet ima – rođenje cara Konstantina, mozaike, vile, ostatke rimskog luksuza,“ zaključuje Vladimir Vučković. „Ako se istraživanja nastave, Medijana bi mogla postati svetska turistička destinacija i mesto gde se prošlost i sadašnjost spajaju u jedinstvenu priču. Voleo bih da se u Nišu sagrade antički spomenici, posebno spomenik caru Konstantinu – ne samo kao znak sećanja, već kao simbol poštovanja prema jednom od najvažnijih ljudi svetske istorije koji je rođen ovde, u našem gradu.“
Projekat „Medijana kroz tragove prošlosti“ sufinansirala je Gradska opština Medijana kroz konkurs za javno informisanje u 2025. godini.
Produkcija Helloanimation Niš
helloanimation.com
