Violeta Milićević 
U periodu od sredine januara 2023. godine pa sve do danas obavljaju se arheološka istraživanja lokaliteta koji su detektovani na trasi gasovoda MG10 Niš-Dimitrovgrad i koji su njegovom izgradnjom ugroženi. Jedan od njih je i lokalitet Česma Moralija-Strane, koji se nalazi kod istoimene česme. Priča koja se prenosi sa kolena na koleno, vezana za ovaj lokalitet, jeste da se na njemu nalazi turski han. Međutim, skorašnja arheološka istraživanja, koja su trajala skoro četiri nedelje, dala su drugačije rezultate.
Zaštitnim arheološkim istraživanjima je utvrđeno da se na pomenutom mestu nalazi objekat koji je građen od kamena vezanim malterom, kazala je Glasu juga arheolog Jasminka Bogić. Istraživanjima je otkriveno da spoljni zid ima dve faze gradnje, od kojih druga faza predstavlja nadogradnju zida u njegovoj, što je uobičajena pojava kod objekata koji se nalaze na ovakom geografskom položaju, tačnije, koji su postavljeni na padini.
“Nije se znalo tačno gde se nalazi, ali se govorilo da je tu bio neki turski han. On je sada otkriven zaštitnim arheološkim iskopavanjima koja radimo zbog potrebe izgradnje gasovoda. Otkrili smo objekat koji je nažalost malo očuvan, jer je doživeo više faza destrukcije, verovatno zbog puta, zatim zbog poljoprivednih radova. Očuvana je samo trećina objekta, a možda i manje. Mi smo istražili ovaj objekat i otkrili da nije reč o nikakvom objektu iz turskog perioda kako se govorilo, već je u pitanju kasno antički objekat, odnosno da je nastao u drugoj polovini IV veka”, istakla je Bogićević u izjavi za naš portal.
Foto: Zoran Radosavljević
Od njega ostao očuvan samo severni spoljni zid i manji delovi dva unutrašnja pregradna zida. Ovim iskopavanjima su istraženi očuvani delovi dve prostorije, od kojih je jedna imala podnicu u vidu nabijene beličaste zemlje. Takođe, utvrđeno je i da je objekat stradao u požaru, jer se iznad sloja podnice uočava sloj gareži sa pokretnim arheološkim nalazima. Na sloju gareži vidljivi su ostaci gorele zemlje (lepa) sa otiscima oblica. Ovakav nalaz svedoči o urušenoj krovnoj konstrukciji. Ono što je zanimljivo jeste da su pronađeni pokretni arheološki nalazi. Pored fragmenata keramičkih posuda i životinjskih kostiju, pronađeno je i nekoliko komada gvozdenog poljoprivrednog alata.
“Nakon skoro četiri nedelje zaštitnih arheoloških istraživanja, lokalitet Česma Moralija-Strane istražen je u potpunosti. Istraživanja su poništila dosadašnje verovanje da se radi o turkom hanu i pokazala da je reč o kasnoantičkom, verovatno, poljoprivrednom objektu“, dodala je Bogićević.
Istražni prostor je prekriven geotekstilnim platnom i zatrpan, prvo, peskom, a zatim i zemljom, i na taj način je konzerviran. Ovakav vid konzervacije, za sada, predstavlja njen najbolji i najsigurniji vid, poručije Jasminka Bogićević.
Foto: Zoran Radosavljević
Ona je najavila da će pronađeni pokretni materijal biti očišćen i onda će u potpunosti da se vidi o čemu se radi.
“I sada radimo na trasi gasovoda, imamo nekoliko lokaliteta od Niša do Dimitrovgrada. Ovaj lokalitet je prvi na kojem je istraživanje završeno”, poručila je Jasminka.
Prema ugovoru sklopljenom između Ministarstva rudarstva i energetike, JP „Srbijagas“ Novi Sad i Zavoda za zaštitu spomenika kultutre Niš i dozvole za arheološka iskopavanja i istraživanja dobijene od strane Ministarstva kulture, sprovedena su zaštitna arheološka istraživanja lokaliteta Česma Moralija-Strane.
Pomenutim arheološkim istraživanjima su rukovodili arheolozi Aleksandar Aleksić i Jasminka Bogić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš. Stručni kkonsultanti projekta su dr Vesna Bikić, arheolog, naučni savetnik, iz Arheološkog instituta u Beogradu i dr Adam Crnobrnja, arheolog, muzejski savetnik iz Narodnog muzeja Srbije.
